Kişilik bozuklukları, bireyin düşünce, duygu ve davranış kalıplarında süreklilik gösteren, esnek olmayan ve işlevselliği olumsuz etkileyen ruhsal rahatsızlıklardır. Bu bozukluklar genellikle ergenlik veya erken yetişkinlik döneminde başlar ve kişinin kendisiyle, çevresiyle ve toplumla olan ilişkilerinde ciddi zorluklara neden olur.
Kişilik bozukluklarının belirtileri kişiden kişiye değişmekle birlikte; benlik algısında tutarsızlık, ilişki kurmakta zorlanma, duygusal dengesizlik, öfke patlamaları, sosyal izolasyon, empati yoksunluğu, manipülatif davranışlar veya aşırı bağımlılık gibi işlevsel olmayan tutumlarla kendini gösterebilir. Kişi genellikle yaşadığı sorunların kaynağının dış faktörler olduğunu düşünür ve içsel farkındalık geliştirmekte zorlanabilir.
Kişilik bozukluğu türleri, psikiyatride üç ana küme altında sınıflandırılır:
- A Kümesi (Garip ve eksantrik davranışlar): Paranoid, şizoid, şizotipal kişilik bozuklukları
- B Kümesi (Dramatik, duygusal ve dürtüsel davranışlar): Antisosyal, borderline (sınırda), histrionik ve narsistik kişilik bozuklukları
- C Kümesi (Kaygılı ve çekingen davranışlar): Kaçıngan, bağımlı ve obsesif-kompulsif kişilik bozuklukları
Kişilik bozukluklarının nedenleri, çocukluk çağında yaşanan duygusal ihmal veya istismar, bağlanma problemleri, genetik yatkınlık, travmatik yaşantılar ve olumsuz erken dönem çevresel etkilerle ilişkilendirilir. Kişiliğin temelleri erken yaşta atıldığından, bu dönemlerdeki deneyimler kişilik gelişiminde belirleyici rol oynar.
Kişilik bozukluğu tedavisinde psikoterapi temel müdahale yöntemidir. Özellikle uzun soluklu terapötik süreçler bireyin içgörü kazanmasını, duygularını düzenlemeyi öğrenmesini ve işlevsel ilişki biçimleri geliştirmesini hedefler. Bireyin kendi davranış kalıplarını tanıması, duygusal farkındalığını artırması ve alternatif başa çıkma yolları oluşturması terapi süreciyle mümkündür.
Kişilik bozuklukları, bireyin yaşam kalitesini ve sosyal uyumunu derinden etkileyebilir; ancak doğru terapi desteğiyle kişi hem içsel farkındalık kazanabilir hem de ilişkilerinde daha sağlıklı bir denge kurabilir.